Leminar Integratie en inburgering – Integreren kan alleen als je je thuis voelt

Een gedenkwaardige middag! Meestal een slotzin, maar nu de start van het verslag van het derde Leminar (Lost Lemon-seminar), over ‘Integratie en inburgering: Toen, nu en later’. Een seminar om te leren van het verleden. Het gebeurde op dinsdagmiddag 28 september 2021 in het Tobacco Theater in de Amsterdamse Nes. Eindelijk weer een fysiek samenzijn rond een sociaal thema.

Op zoek naar het Eureka-moment

In het sociaal domein passeren allerlei vraagstukken de revue. Van laaggeletterdheid, participatie, verward gedrag tot aan multiproblematiek en integratie. In de Leminars van Lost Lemon kijken we onder meer naar de geschiedenis van deze vraagstukken: welke inzichten begonnen met een Eureka-moment en welke resultaten hebben ze opgeleverd?

De komst van weer een nieuwe Inburgeringswet was reden om onze relaties mee te nemen in het verleden van immigratie en integratie in Nederland. Samen met inhouds- en ervaringsdeskundigen namen we vanuit diverse invalshoeken de ‘vindingen en evoluties van het verleden’ onder de loep. Daarnaast was er aandacht voor het heden.

De wetenschap: van sociaal-economisch naar sociaal-cultureel

Prof. dr. Han Entzinger trapte af met een ‘mini college’. Hij duidde de cijfers; zowel de stijgende tendens in immigratie, maar ook hoe klein het aandeel asielzoekers daarin is en de duidelijke toename van remigratie. Daarnaast maakte Entzinger helder hoe de kijk op immigratie en integratie in de loop der jaren is veranderd, hoe de focus van de overheid is verschoven van tijdelijk verblijf via minderhedenbeleid en participatie naar ‘word zoals wij!’. Werd een aantal jaren geleden veel belang gehecht aan participatie, dan is nu steeds meer de roep om loyaliteit van migranten (eerste en tweede generatie) aan dit land hoorbaar.

Op de vraag of integratie nu een succes is of juist niet, kwam Entzinger met de volgende conclusies:

• De sociale en economische participatie van migranten is in de loop der jaren sterk toegenomen, vooral onder de tweede generatie.
• Tegelijkertijd is de ‘cultuurkloof’ gegroeid, althans in de beleving van beide kanten: minder contacten over en weer en afnemende bereidheid elkaar te accepteren.
• Sommige typische migratiegerelateerde ‘onderklasse’-problemen blijken hardnekkig: segregatie, criminaliteit; maar evenzeer racisme en discriminatie.De dominante opvatting over wat succesvolle integratie is, is flink verschoven: van sociaal-economische participatie naar culturele assimilatie.
• Politisering van immigratie/integratie werkt contraproductief: ‘stoere taal’ van politici vervreemdt groepen van elkaar.
• Nationaal beleid is veelal sterk symbolisch en retorisch; lokaal en Europees beleid zijn veel relevanter – en realistischer.

De politiek: vervreemding binnen de samenleving is niet opgepakt

Walter Palm, secretaris Landelijk Overleg Minderheden (in Den Haag ook wel bekend als ‘Mr. Integratie’), vertelde over het integratiebeleid vanuit politiek perspectief, hoe het overheidsbeleid rond integratie zich sinds 1960 tot nu heeft ontwikkeld. Het beleid ging van financieel georiënteerd naar juridisch. De politieke agenda’s toonden een verschuiving van sociaal-economisch naar sociaal-cultureel.

Dat groepen zich van elkaar gingen vervreemden, openbaarde zich als dominant fenomeen aan het begin van deze eeuw. Deze zogeheten ‘verkleuring’ van de samenleving “bleek voor de politiek een lastig thema en werd dan ook politiek geparkeerd”, aldus Palm. Drie achtereenvolgende dramatische gebeurtenissen leiden tot verdere vervreemding en islamofobie: de aanslagen van 9/11 (2001), de moord op Pim Fortuyn (2002) en die op Theo van Gogh (2004). De tendens van vervreemding pakten politieke partijen nu wel op, maar de wijze waarop is volgens Palm vaak meer gericht op electoraal gewin dan op zuivere analyse van de feiten. De vraag of het integratiebeleid succesvol is kan je niet eenduidig beantwoorden en is volgens Palm de resultante van een formule: “Effectiviteit = kwaliteit van beleid x draagvlak. Als er niet voldoende draagvlak is, en het draagvlak neemt zelfs af, dan heb je het antwoord.”

De praktijk: 82,5 miljoen échte mensen

Mirjam Walsmit van VluchtelingenWerk Nederland nam, als projectleider van het draagvlakproject ‘Bekend maakt Bemind, een ander verhaal’, de aanwezigen mee naar de praktijk. Ze vertelde over hoe VluchtelingenWerk Nederland al decennia opkomt voor de rechten van vluchtelingen en asielzoekers en hoe de organisatie vluchtelingen helpt bij de opvang en het opbouwen van een nieuw bestaan. Zij wees er nog eens op dat wereldwijd meer dan 82,5 miljoen mensen op de vlucht zijn voor oorlog, dictatuur, vervolging, onderdrukking, klimaat of extreme armoede. Het getal lijkt abstract, maar staat voor 82,5 miljoen individuen. Echte mensen.

De ervaringsdeskundige: het verhaal van de Syrische Moustafa Hamo

En toen was de microfoon voor Moustafa Hamo. Deze 50-jarige Koerdische landbouwkundig ingenieur, dichter en musicus moest in 2012 Syrië ontvluchten, nadat vrienden met wie hij hulp bood aan vervolgde medeburgers (christenen, intellectuelen, specialisten, artsen) waren opgepakt en/of vermoord. Moustafa zelf was enkele jaren daarvoor al gemarteld vanwege één kritische opmerking over het Syrische regime.

Tijdens zijn aangrijpende verhaal kon je werkelijk een speld horen vallen. In Syrië bleven een goede baan, twee huizen, auto, motor én vooral zijn familie en vrienden achter. Vluchten voor gevaar, maar ook met gevaar. Een legale manier om naar West-Europa te komen was er niet, “je krijgt geen visum”, dus je wordt gedwongen tot de illegale, gevaarlijke route. Eind 2013 kwam Moustafa in Nederland aan, zijn vrouw en twee zoons volgden vier maanden later. Sinds kort hebben ze de Nederlandse nationaliteit. Moustafa vond zijn plek in de Nederlandse samenleving en werkt nu ook bij VluchtelingenWerk Nederland.

Twee opties: wegsturen of helpen

Moustafa analyseerde het immigratie- en integratievraagstuk heel scherp: “De vraag is niet of je vóór of tegen vluchtelingen bent. Er zijn maar twee opties: je stuurt alle vluchtelingen terug óf je helpt hen hier hun brood te verdienen. Help je ze niet, dan blijven ze hun hele leven vluchteling.” Hiermee illustreerde Moustafa Hamo zijn stelling dat Nederland geen programma heeft om vluchtelingen te laten integreren. En deed een oproep aan de samenleving: “Integreren is veel meer dan de taal leren. Om te kunnen integreren, moet je je thuis voelen. Dat kan niet zonder dat jullie ons accepteren. Integreren doe je samen!”

Benieuwd naar een sfeerimpressie van het Leminar? Of nog even nagenieten? Bekijk dan onze video.